تجارت الكترونيك

١-١: تجارت الكترونيك چيست؟

تجارت الكترونيك واژه اي است كه امروزه در مقالات و ادبيات بازرگاني و تجارت و رسانه هاي عمومي بسيار به گوش مي­رسد. اين پديده نوين هم به علت نو پا بودن و هم به علت كاربردها و زمينه هاي بسيار متنوع فعاليت، نزد مراجع گوناگون تعاريف مختلفي دارد.

همچنين تجارت الكترونيك پديده اي چند رشته اي است كه از طرفي با پيشرفته ترين مفاهيم فناوري اطلاعات و از سوي ديگر با مباحثي مثل بازاريابي و فروش، مباحث مالي و اقتصادي و حقوقي پيوستگي دارد. از اين رو تعابير گوناگوني از آن پديد آمده است.

برخي فكر مي­كنند تجارت الكترونيك به معني انجام امور تجاري بدون استفاده از اسناد و مدارك كاغذي است. برخي ديگر تبليغات بر روي اينترنت و حتي خود اينترنت را مترادف با تجارت الكترونيك مي­دانند.

برخي ديگر تصور مي­كنند تجارت الكترونيك يعني سفارش دادن كالاها و خدمات و خريد آنها به وسيله رايانه. همه ديدگاههاي بالا بخشي از مفهوم تجارت الكترونيك را پوشش مي­دهند اما كامل نيستند.

۱- ۲ : تعاريف تجارت الكترونيك

سازمانها و مو’سسات علمي و تحقيقاتي و مراكز تجاري معتبر جهاني و پژوهشگران فعال در زمينه تجارت الكترونيك چندين تعريف از تجارت الكترونيك ارائه كرده­اند:

تعريف لينچ و ليندكوئيست: تجارت الكترونيك به معناي مبادله محصولات و خدمات در مقابل پول با استفاده از تواناييهاي اينترنت  است .

كالاكوتا و وينسون دو پژوهشگر مشهور تجارت الكترونيك در كتاب خود به نام <مرزهاي تجارت الكترونيك> آن را اين طور تعريف مي­كنند: تجارت الكترونيك واژه معادلي است براي خريدوفروش محصولات، خدمات و اطلاعات به وسيله زيرساختارهاي شبكه­اي .

گروه كاري فناوري زيرساختارهاي اطلاعاتي و كاربرد آن (IITA)يك تعريف كاركردي از تجارت الكترونيك ارائه مي­كند: <تجارت الكترونيك ارتباطات، مديريت داده ها و خدمات ايمني را يكپارچه مي­سازد تا كاربران تجاري در سازمانهاي گوناگون بتوانند به صورت خودكار اطلاعات را مبادله كند  .

ولاديمير زواس در مقاله خود به نام <ساختار و آثار كلان تجارت الكترونيك> بيان مي­دارد: .تجارت الكترونيك به معني سهيم شدن در اطلاعات، حفظ ارتباطات تجاري و هدايت مبادلات بازرگاني به وسيله شبكه هاي ارتباطي است.

با توجه به تعاريف فوق شايد بتوان تجارت الكترونيك را اين طور تعريف كرد كه: .تجارت الكترونيك به معني اطلاع رساني، تبليغات و خريدوفروش كالاها و خدمات و حفظ و برقراري روابط تجاري ازطريق سيستم هاي مخابراتي و ابزارهاي پردازش داده ها است.

ويژگي اصلي همه اين فعاليتها تسهيل فرآيندهاي تجاري، حذف فرآيندهاي غيرضروري در انجام امور بازرگاني و كاهش هزينه ها از طريق بهبود و افزايش هماهنگي، كاهش هزينه هاي اداري به ويژه هزينه مكاتبات و كاغذ بازي و بهبود دسترسي به بازار و افزايش تنوع براي مشتريان به معناي عام است.

مهمترين ويژگي تجارت الكترونيك از ديدگاه بازاريابي، برقراري ارتباط سازمان يا فرد با كل مخاطبان و سازگار ساختن محصولات و خدمات با نيازهاي فرد - فرد آنهاست. برآيند اين عمل رقابت شديد، تنوع عرضه كنندگان و محصولات و خدمات آنها و در نتيجه كاهش هزينه ها و افزايش رضايتمندي مشتريان است.

نكته مهمي كه بايد به آن توجه داشت اين است كه موضوع تجارت الكترونيك، موضوع فناوري و دانش فني نيست. در بحث تجارت الكترونيك بيشتر هدف شناخت الگوهاي جديد تجارت و ارتباطات موجود در محيط الكترونيكي است. همچنين بايد توجه داشت كه تجارت الكترونيك مجموعه اي است از فناوريهاي مخابراتي، پردازش و ذخيره داده ها در ارتباط با بازارها، سازمانها، مشتريان، واسطه ها و سيستم هاي پرداخت الكترونيكي.

۱-۳ :   پيدايش تجارت الكترونيك

تجارت الكترونيك به شيوه امروزي در دهه 1960 بر مبناي (EDI) شكل گرفت. در واقع مبادله الكترونيك داده ها را مي­توان پدر تجارت الكترونيك امروزي به حساب آورد. با گذشت زمان و پديدآمدن ابزارهاي ذخيره و بازاريابي و پردازش داده ها و دسترسي عامه مردم و سازمانها و همچنين پيشرفت فناوريهاي مخابراتي و شبكه هاي رايانه اي گسترده، فرصتي پديد آمد كه بازيگران صحنه تجارت آن را بسيار سودمند يافتند.

تجارت الكترونيك نيم قرن پيش در  BERLIN AIRLIFT ريشه گرفت. اين فعاليت به مبادله الكترونيك داده ها بدل گرديد يعني تبادل اسناد استاندارد شده الكترونيكي مربوط به مبادلات از يك رايانه به رايانه ديگر. اگرچه، آنچه هم اكنون مي­توان نام تجارت الكترونيك سنتي بر آن نهاد تنها به EDI محدود نمي­شده است و دامنه گسترده اي شكلهاي گوناگون پيام،  از و رمزينه (BARCODE) و پرونده ها را در حاشيه ارسال رايانه اي اسناد، در بر مي­گيرد.

طي بيست سال گذشته يكي از روندهاي عمده در گسترش تجارت الكترونيك، كاهش چشمگير قيمت سخت افزارهاي رايانه اي و مهمتر از آن ايجاد استانداردهاي جهاني براي توسعه سخت افزارها بوده است.

چنين فرآيندي را استانداردسازي يكپارچه سيستم هاي باز مي­نامند.

در مورد نرم افزارها نيز چنين روندي وجود داشته است اما استانداردهاي نرم افزاري هنوز به اندازه استانداردهاي سخت افزاري يكپارچه و سازگار نيستند.

روند بعدي پس از يكپارچه سازي و استانداردكردن، پديدآمدن امكانات شبكه اي و توانايي ارتباط ميان سيستم هاي گوناگون رايانه اي بوده است. شبكه هاي ارتباطي به اين ترتيب مهمترين نقش را در اطلاع رساني و سهيم شدن در اطلاعات بازي كرده اند.

مهمترين اين شبكه ها در دهه 1960 جهت انجام همكاريهاي تحقيقاتي ميان واحدهاي نظامي گوناگون در وزارت دفاع آمريكا شكل گرفت.

اين شبكه كه <آرپانت>( 3) نام داشت مبناي اوليه اينترنت امروزي به شمار مي­رود.

امروزه به لطف كاهش چشمگير قيمت سخت افزارها و انعطاف پذيري و سازگاري استانداردهاي نرم افزاري، امكان مبادله اطلاعات در سطح جهان با هزينه هاي اندك براي عامه مردم فراهم شده است. مبناي اصلي و بنيادي تجارت الكترونيك دسترسي سريع، ارزان و آسان به اطلاعات است.

۱- ۴ : گردانندگان اصلی تجارت الکترونيکی

سه گروه اصلي , يعني عرضه كنندگان كالا و خدمات , شركتها و متخصصين نرم افزارها ، موسسات مالي و اعتباري , گردانندگان اصلي تجارت الكترونيكي هستند كه با محوريت رونق دان به خريد و مصرف از طريق اينترنت , رقابتهاي شديد و طاقت فرسايي را در اين بازار جهاني شروع كرده اند .

 سعي و تلاش اين سه گروه در اهداف زير خلاصه مي­شود :

تبليغات كالا و خدمات

هر چه ساده تر كردن و خودكار كردن فرآيندهاي سفارش و خدمات

ايجاد اطمينان و ايمني بيشتر در پرداخت پول و گردش اطلاعات

۱- ۵ : چارچوب نظري

چارچوب تجارت الكترونيك از سه سطح عالي تشكيل شده است:

۱-۵- ۱:  زيرساختار: سخت افزار، نرم افزار، پايگاههاي داده اي و ارتباطاتي را شامل مي­شود كه براي انجام وظيفه در قالب خدمات  WWWبر روي اينترنت يا پشتيباني EDI و ساير اشكال پيام گذاري و پيام گيري بر روي اينترنت يا ساير شبكه هاي ايجاد ارزش افزوده ( 4) به كار مي­روند.

۱-۵- ۲:  خدمات: پيام گذاري و پيام گيري و دامنه گسترده اي از خدمات كه توانايي پيداكردن و ارائه اطلاعات (در صورت نياز در قالب تجاري آن) را فراهم مي آورند و شامل جستجو براي شركاي تجاري بالقوه و همچنين مذاكره و توافق درمورد مبادلات تجاري هستند.

۱-۵-  ۳:  محصولات و ساختارهاي تجارت الكترونيك: پي شبيني و تدارك مستقيم كالاها و خدمات تجاري وابسته به اطلاعات براي مشتريان و شركاي تجاري، همكاري و سهيم شدن در اطلاعات داخل و خارج سازمان و سازماندهي محيط بازاري الكترونيكي و زنجيره تهيه و  پشتيباني.

در اين چارچوب، تجارت الكترونيك و نتايج حاصل از آن سه زمينه را پوشش مي­دهند:

امور بازرگاني با گرايش به مصرف كننده نهايي؛

تجارت ميان شركتها يا فعاليتهاي بازرگاني عمده؛

امور تجاري درون سازمانها.

مهمترين و بازارگراترين كاربردهاي عملي تجارت الكترونيك بخش مصرف كننده گراي آن است. اين كاربردها شامل خريد از راه دور، عمليات بانكي، دلالي سهام، تبليغات مستقيم مي­شوند. به هرحال همان طور كه انتظار مي­رفت پتانسيل عظيم اين بخش بيشتر انگيزه هاي مرتبط با تجارت الكترونيك را به خود جلب مي­كند.

در بخش امور تجاري و فعاليتهاي ميان تهيه كنندگان مواد اوليه و مصرف كنندگان، ارتباطاتي كه به وسيله  EDI برقرار مي­شوند بهترين گروه كاربردهاي تجارت الكترونيك هستند. سريع الرشد ترين زمينه در اين سطح از تجارت الكترونيك، همكاري و سهيم شدن در اطلاعات به وسيله اينترانت ها و اكسترانت ها است.

شبكه هاي اينترانت از گشايش پايگاههاي داده اي و انبارهاي داده اي در داخل شركت، نشر و گسترش اطلاعات در قالب صفحه هاي وب و همكاري گروه گرايانه و مستقل از موقعيت جغرافيايي، در محدوده مرزهاي اطلاعاتي شركت را پشتيباني مي­كنند.

در قلب چارچوب تجارت الكترونيك محيطهاي بازاري الكترونيكي و سلسله مراتب الكترونيكي وجود دارند كه ارتباطات بازرگاني و مبادلات ميان شركتها را تسهيل مي­كنند. محيطهاي بازاري الكترونيكي به منظور تسهيل مبادلات از طريق شبكه هاي ارتباطي ميان خريداران و تهيه كنندگان متعدد پديد آمده اند.

سلسله مراتب الكترونيك، ارتباطات طولاني مدت تهيه كنندگان -مصرف كنندگان بين شركتها هستند كه به وسيله شبكه هاي ارتباطي حفظ شده و بيشتر به وسيله مديران هماهنگ مي­شوند تا به وسيله نيروهاي بازار. شكل گيري سلسله مراتب الكترونيكي ميان سازمانها به واسطه باب شدن زنجيره هاي ارزشي يكپارچه و پيشرفت توليد به موقع JIT بوده و با نيروي سفارشهاي مشتريان، پشتيباني مي­شود.

زنجيره هاي ارزشي شركاي تجاري تا حد قابل توجهي به وسيله كاربرد سيستم هاي اطلاعاتي و شبكه هاي مخابراتي يكپارچه شده اند.

آينده نگري در تعيين سطوح موجودي انبارها ازطريق (مديريت) زنجيره ارزشي در به حداقل رساندن موجودي انبارها و كاهش سرمايه در گردش كمك مي­كند. اين شكل از عمليات، محدوديتهاي شديدي را بر هماهنگي درون و ميان سازماني تحميل مي­كند و انتظار بر اين است كه اينترانتها، اكسترانتها و در كل اينترنت نقش مهمي در آن بازي كنند. در حقيقت تكيه هر سه زمينه تجارت الكترونيك بر بسته هاي فناوري يكسان براي يكپارچه شدن، حياتي است. از طريق ايجاد ارتباط ايمن ميان شبكه هاي فرعي و شبكه هاي شركاي تجاري در يك اكسترانت، كه تكيه بر توانايي ارتباطات اينترنتي و نرم افزارهاي آن دارند، سازمان و شركاي تجاري سهيم، مي­توانند گسترش و توسعه  محصول، توليد و توزيع يا تحويل را هماهنگ سازند.

از سوي ديگر اين نوع عمليات و سهيم شدن در اطلاعات منجر به رقابت بسيار شديد در بازار مي­شود. سازمانها در اين بازار ديگر نمي­توانند با روشهاي سنتي مديريت موفق باشند. نتيجه پيدايش سازمانهاي مسطح، ساختار سازماني مجازي، كار از راه دور، تيمهاي كاري گسترده در تمام نقاط دنيا، و استفاده از منابع خارج سازمان

تجارت الكترونيك در واقع فرآيند خريد و فروش محصولات و خدمات بر روي شبكه اينترنت مي­باشد و مي­توان آن را به چند گروه :

 تجارت بين بنگاه و مصرف كننده يا مشتري (B2C) , تجارت بين بنگاه و بنگاه (B2B) و تجارت بين مصرف كننده و مصرف كننده (C2C) تقسيم نمود . كه در اين ميان فعاليتهاي تجاري عمدتاً در چارچوب B2B و B2C متمركز گرديده اند . هر چند در آينده فعاليتهاي تجاري B2A و C2A نيز قابل پيش بيني مي­باشند كه در ادامه به معرفي هر يك پرداخته شده است .